Κάθε σύγχρονο κράτος που θέλει να βελτιώνει την ποιότητα ζωής και να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και τις ανάγκες των πολιτών του, πρέπει να προσφέρει στους πολίτες του, πρώτα και πάνω απ΄ όλα, ασφάλεια.
ΙΩΝΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΙΩΝΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Κάθε σύγχρονο κράτος που θέλει να βελτιώνει την ποιότητα ζωής και να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και τις ανάγκες των πολιτών του, πρέπει να προσφέρει στους πολίτες του, πρώτα και πάνω απ΄ όλα, ασφάλεια.
Σπίτι της ΕΕ
Κυρίες και Κύριοι,
Αγαπητοί φίλοι,
Είναι με ιδιαίτερη ευχαρίστηση που συμμετέχω στην αποψινή δημόσια συζήτηση, την οποία διοργανώνει η Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Κύπρο, και η οποία εντάσσεται σε μια σειρά εκδηλώσεων που είναι αφιερωμένες στις 10 Βασικές Προτεραιότητες του Προέδρου της Επιτροπής Ζαν Κλώντ Γιούνγκερ για την Ευρωπαϊκή ΄Ενωση.
Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση, που μου δίνει την ευκαιρία να αναφερθώ σε θέματα πολύ σημαντικά και πώς αυτά επηρεάζουν μέσα από τη συμμετοχή της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση τόσο τις κρατικές αρχές και τη διοίκηση στην εκπλήρωση του έργου τους, όσο και την καθημερινότητα του πολίτη, την προστασία του και την άσκηση των δικαιωμάτων του.
Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντική η ενημέρωση και του τελευταίου πολίτη πάνω στην πρόσθετη αξία που προσφέρει η ύπαρξη και η δράση της ΄Ενωσης, όχι μόνο σε θέματα όπως η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ευρώπης, η εξωτερική της πολιτική και ο ρόλος της στον κόσμο, αλλά και σε τομείς που αφορούν την καθημερινή μας ζωή, όπως είναι η υγεία, η ασφάλεια των τροφίμων, η προστασία του καταναλωτή, και, για να έλθουμε πιο κοντά στα θέματα του Υπουργείου, η προστασία από το έγκλημα, η διατήρηση συνθηκών ασφάλειας, η ισονομία και η αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων.
Η ενημέρωση και η αίσθηση ότι όλα όσα διαδραματίζονται είναι και προσωπική υπόθεση του καθενός από μας, βοηθεί στην ενεργότερη εμπλοκή των πολιτών στη διαμόρφωση των πολιτικών που επηρεάζουν την καθημερινή τους ζωή και διευκολύνει την καλλιέργεια ευρωπαϊκής συνείδησης, που αποτελεί συστατικό στοιχείο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Η ιστορική εξέλιξη των ευρωπαϊκών κοινοτήτων, σχηματισμού ο οποίος ήταν αρχικά προσανατολισμένος στην εμπέδωση της ασφάλειας μεταπολεμικά μέσω της ενοποίησης των οικονομιών, μαρτυρεί τη σταδιακά αυξανόμενη σπουδαιότητα που αποκτούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι δημοκρατικές αξίες σε όλους τους τομείς της κοινοτικής δραστηριότητας.
Παρ΄ όλο που στα κείμενα των πρώτων συνθηκών σχεδόν αγνοούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ευρύτερη τους έννοια, και τούτο γιατί επίκεντρο του ενδιαφέροντος υπήρξαν περισσότερο οι λαοί και λιγότερο τα άτομα, οι αρχές της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γρήγορα αποτέλεσαν μια από τις κύριες συνιστώσες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και πρωταρχικό στοιχείο επίτευξης των στόχων της ειρήνης και της ασφάλειας στην Ευρώπη.
Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή ΄Ενωση σηματοδότησε την απαρχή μιας νέας εποχής για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα πλαίσια της κοινοτικής έννομης τάξης. Με πηγή έμπνευσης τις προσεγγίσεις της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, που έθεσε τις βάσεις για νέα θεώρηση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ΄Ενωση, η Συνθήκη του 1992 περιέλαβε για πρώτη φορά συγκεκριμένες διατάξεις για το σεβασμό των γενικών αρχών του κοινοτικού δικαίου. Η Συνθήκη του ΄Αμστερνταμ κατέγραψε πλέον ως επιταγές, τις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το κράτος-δικαίου.
Τον ίδιο χρόνο (1999) το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Τάμπερε έθεσε τα θεμέλια και τις στρατηγικές κατευθύνσεις για τη δημιουργία του Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης στην Ευρώπη, ο οποίος μέσα από την εφαρμογή διαδοχικών προγραμμάτων (Τάμπερε, Χάγη, Στοκχόλμη) αναβαθμίστηκε και ενισχύθηκε για να βρει ισχυρότερη βάση στη Συνθήκη της Λισαβόνας για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης.
Παράλληλα, ο Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΄Ενωσης, ο οποίος καθιέρωσε στην ενωσιακή νομοθεσία μια σειρά προσωπικών, αστικών, πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών, αλλά και των μονίμων κατοίκων της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης, κατέστη με τη Συνθήκη της Λισαβόνας νομικά δεσμευτικός, διαθέτει πλέον την ίδια νομική ισχύ με τις συνθήκες της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης και δημιουργεί νομική ασφάλεια στην ΄Ενωση, με την έννοια τόσο ότι η κοινοτική νομοθεσία πρέπει να συνάδει με τα δικαιώματα που προστατεύει ο Χάρτης, όσο και με το ότι είναι εφαρμοστέος επίσης στα κράτη-μέλη όταν εφαρμόζουν τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κυρίαρχο τομέα του Ευρωπαϊκού Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης αποτελεί η συνεργασία μεταξύ των δικαστικών αρχών και των αρχών επιβολής του νόμου των κρατών-μελών, συνεργασία τόσο σε ποινικές όσο και σε αστικές υποθέσεις.
Με ακρογωνιαίο λίθο την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης δικαστικών αποφάσεων, η δικαστική συνεργασία στα ποινικά θέματα στοχεύει να διατηρήσει προς όφελος των πολιτών υψηλό επίπεδο ασφάλειας και ελευθερίας στο χώρο της ΄Ενωσης, με συντονισμένη, συνολική και αποτελεσματική καταπολέμηση του οργανωμένου και διεθνικού εγκλήματος, στα δε αστικά θέματα επιδιώκει να διευκολύνει ιδιώτες και επιχειρήσεις στην αποτελεσματική διασυνοριακή άσκηση των δικαιωμάτων τους, μέσω θέσπισης κοινών δικονομικών κανόνων, προσέγγισης νομοθεσιών και απλούστευσης διαδικασιών.
Σε ένα κοινό χώρο ελεύθερης κυκλοφορίας ατόμων, προϊόντων, κεφαλαίων και υπηρεσιών, στον οποίο καταργήθηκαν οι διασυνοριακοί έλεγχοι, είναι απόλυτα ξεκάθαρο πόσο σημαντική είναι η ανάπτυξη ενιαίου χώρου ποινικής δικαιοσύνης, ώστε ο πολίτης να αισθάνεται ασφαλής, και πόσο εξυπηρετείται έναντι της πολυπλοκότητας των κατ΄ιδίαν νομικών και διοικητικών συστημάτων των κρατών-μελών στην αστική διεκδίκηση των δικαιωμάτων του, με βάση τα κοινοτικά εργαλεία.
Και στους δύο τομείς, αστυνομική και δικαστική συνεργασία σε ποινικά θέματα και δικαστική συνεργασία σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως έχει εκτεταμένες αρμοδιότητες ή συναρμοδιότητες.
Στον ποινικό τομέα, ο πρώην «τρίτος πυλώνας» έχει μετεξελιχθεί και υπόκειται πλέον, με βάση τη Συνθήκη της Λισαβόνας, στην ίδια κοινοτική διεργασία νομοθέτησης, την διαδικασία συναπόφασης, καθώς επίσης και στη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης, τόσο για την έκδοση προδικαστικών αποφάσεων, όσο και για τις διαδικασίες παράβασης που κινεί η Επιτροπή. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, υποχρέωση λογοδοσίας και νομιμότητα στο χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης.
Η αστυνομική και δικαστική συνεργασία στις ποινικές υποθέσεις ενισχύεται περαιτέρω από τη συνέργεια συμπληρωματικών θεσμών όπως είναι η Eurojust, η Europol, το Ευρωπαϊκό Δικαστικό Δίκτυο, οι Κοινές Ομάδες ΄Ερευνας, - μέσο που δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί πλήρως - και η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία για την καταπολέμηση αδικημάτων που θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα της ΄Ενωσης - θεσμός που ακόμα είναι υπό διαπραγμάτευση.
Τα κυριότερα κοινοτικά εργαλεία διεξαγωγής της δικαστικής συνεργασίας στον ποινικό τομέα, στα οποία έχει ρόλο και έργο το Υπουργείο είναι το Ευρωπαϊκό ΄Ενταλμα Σύλληψης, η Απόφαση –Πλαίσιο για την Αμοιβαία Αναγνώριση ποινικών καταδικαστικών αποφάσεων που επιβάλλουν ποινή φυλάκισης και η Σύμβαση της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης του 2000 για την αμοιβαία δικαστική συνδρομή σε ποινικές υποθέσεις.
Τα τρία εργαλεία αυτά αντιστοιχούν με τις Συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης για την έκδοση, την μεταφορά καταδίκων και την αμοιβαία συνδρομή.
Θα μου επιτρέψετε εδώ μια κριτική επισήμανση, από τη μέχρι τώρα εμπειρία του Υπουργείου στην εφαρμογή των δύο πρώτων κοινοτικών εργαλείων.
Η απόφαση-πλαίσιο του 2002 για το Ευρωπαϊκό ΄Ενταλμα Σύλληψης έφερε επανάσταση στο παραδοσιακό σύστημα έκδοσης, θεσπίζοντας καινοτόμους κανόνες. Ενδεικτικά αναφέρονται ο περιορισμένος αριθμός λόγων μη εκτέλεσης, η μετατόπιση της λήψης αποφάσεων από τις πολιτικές στις δικαστικές αρχές, η δυνατότητα παράδοσης ημεδαπών και οι σαφείς και σύντομες προθεσμίες για την εκτέλεση του Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης.
Αυτό που ανέφερα προηγουμένως, δηλαδή ότι η συνεργασία στα πλαίσια της ποινικής και αστικής δικαιοσύνης βασίζεται στην αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης και εκτέλεσης δικαστικών αποφάσεων στον ενιαίο χώρο της ΄Ενωσης, βρήκε την πιο άμεση, πλήρη και επιτυχή έκφραση του στο Ευρωπαϊκό ΄Ενταλμα Σύλληψης. Η ουσία, μέσα από τις πρόνοιες της Απόφασης Πλαισίου για το Ευρωπαϊκό ΄Ενταλμα Σύλληψης είναι ότι ένας Ευρωπαίος Δικαστής, είτε αυτός είναι Κύπριος ή Φινλανδός ή Πορτογάλος, μπορεί να εκδώσει ένα ένταλμα, κι αυτό θα αποτελεί την άμεση νομική βάση για τη σύλληψη ενός φυγοδίκου, οπουδήποτε και κάτω από οποιανδήποτε δικαιοδοσία αυτός θα εντοπισθεί μέσα στο χώρο της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης.
Μπορώ να διαβεβαιώσω και με βάση τη δική μας εμπειρία, ότι το κοινοτικό αυτό εργαλείο είναι πολύ επιτυχημένο. Δεν μπορώ να πω ότι εξ ίσου επιτυχή αποτελέσματα έχουν προκύψει μέχρι τώρα από τη χρήση της Απόφασης Πλαισίου για την αναγνώριση και εκτέλεση καταδικαστικών αποφάσεων, που οδηγεί στη μεταφορά καταδίκων, και η δυσκολία θεωρώ ότι εντοπίζεται στο ότι μια απλή, ως επί το πλείστον, διαδικασία μεταξύ διοικητικών αρχών, όπως προέβλεπε η σχετική Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης και τα Πρωτόκολλα της, μετατράπηκε σε μηχανισμό δικαστικής αναγνώρισης.
Στον τομέα της ποινικής δικαστικής συνεργασίας τα τελευταία χρόνια, και με βάση τον Οδικό Χάρτη για τα δικονομικά δικαιώματα του 2009, η εργασία στις προπαρασκευαστικές επιτροπές και το Συμβούλιο επικεντρώθηκε στην ετοιμασία και συμφωνία σειράς Οδηγιών με τις οποίες θεσπίστηκαν δικονομικά δικαιώματα και εγγυήσεις δίκαιης δίκης, που να ισχύουν σε όλη την ΄Ενωση, ενδυναμώνοντας με τον τρόπο αυτό την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των δικαστικών συστημάτων, και επομένως διευκολύνοντας την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων, παράλληλα με την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων στην ποινική δικαιοσύνη.
Οι Οδηγίες για μετάφραση και διερμηνεία, για το δικαίωμα ενημέρωσης καθ΄ όλη τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας και για πρόσβαση σε δικηγόρο έχουν ήδη ενσωματωθεί στην κυπριακή έννομη τάξη εμπλουτίζοντας το ήδη – οφείλω να πώ – προστατευτικό νομοθετικό πλαίσιο που ίσχυε.
Η επόμενη στη σειρά Οδηγία για τη νομική αρωγή ολοκληρώθηκε και είναι στο τελευταίο στάδιο της συννομοθέτησης.
Στον αστικό τομέα, το Υπουργείο έχει επίσης αρμοδιότητες ως Κεντρική Αρχή και εξυπηρετεί δικηγόρους και διαδίκους σε διάφορα θέματα δικαστικής συνεργασίας, από τα πιο απλά που είναι η επίδοση δικογράφων και η λήψη μαρτυρίας μέχρι τη διαβίβαση αιτήσεων για δωρεάν νομική αρωγή σε διασυνοριακές υποθέσεις και την αναγνώριση και εκτέλεση διαταγμάτων διατροφής.
΄Αλλοι ενωσιακοί Κανονισμοί στη διάθεση επαγγελματιών και ιδιωτών, προνοούν απ΄ ευθείας πρόσβαση στα δικαστήρια χωρίς την παρεμβολή του Υπουργείου, όπως είναι ο Κανονισμός για τον Ευρωπαϊκό Εκτελεστό Τίτλο για μη Αμφισβητούμενες Αξιώσεις, ο Κανονισμός για την Ευρωπαϊκή Διαταγή Πληρωμής και ο Κανονισμός για την Ευρωπαϊκή Διαδικασία Μικροδιαφορών, που προνοούν ταχείες διαδικασίες αναγνώρισης και εκτέλεσης. Και ασφαλώς, ο κύριος και πολύ σημαντικός Κανονισμός στον τομέα αυτό, ο Κανονισμός 1215/2012 (αναδιατύπωση) για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, που αναθεώρησε και κατήργησε τον 44/2001, γνωστό ως «Βρυξέλλες Ι».
Όλα αυτά τα κοινοτικά νομοθετήματα αναμφισβήτητα εξυπηρετούν την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και τη βελτίωση της έννομης προστασίας στον πολίτη, παρά τις διαφορές των εθνικών δικαστικών συστημάτων.
Ο λόγος έγκειται στο γεγονός ότι με τη συμφωνία και τη θέσπιση κοινών κανόνων δικαιοδοσίας και εφαρμοστέου δικαίου σε ενωσιακό νομοθέτημα, διευκολύνεται και η άλλη όψη του ιδίου νομίσματος, δηλαδή η αναγνώριση και εκτέλεση των αποφάσεων των εθνικών δικαστηρίων σε άλλα κράτη-μέλη, γιατί ακριβώς έχουν ακολουθηθεί οι αμοιβαία συμφωνηθέντες κανόνες Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου.
Ειδική μορφή δικαστικής συνεργασίας στον αστικό τομέα, και ειδικότερα στον ευαίσθητο τομέα του Οικογενειακού Δικαίου, αποτελεί η εφαρμογή της Σύμβασης της Χάγης του 1980 για τις Αστικές Πτυχές της Διεθνούς Απαγωγής Παιδιών, που αποτελεί κύριο εργαλείο και στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης. Η γονική μέριμνα ενός ανήλικου παιδιού είναι καθήκον και δικαίωμα και των δύο γονέων του, οι οποίοι την ασκούν από κοινού. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως, το παιδί μετακινείται ή κατακρατείται από τον ένα από τους δύο γονείς σε κράτος άλλο από αυτό της συνήθους διαμονής του, χωρίς τη γνώση και συγκατάθεση του γονιού που παραμένει πίσω.
Η Σύμβαση της Χάγης έχει ως στόχο να διασφαλίσει την άμεση επιστροφή των παιδιών που μετακινήθηκαν ή κατακρατούνται σε ένα από τα συμβαλλόμενα κράτη, από τον ένα γονιό χωρίς τη γνώση ή τη συγκατάθεση του άλλου, πίσω στη χώρα της συνήθους κατοικίας του. Ταυτόχρονα αποσκοπεί στο να διασφαλιστεί ότι τα δικαιώματα άσκησης της γονικής μέριμνας και προσωπικής επικοινωνίας που υφίσταντο κατά το δίκαιο ενός από τα συμβαλλόμενα κράτη θα είναι σεβαστά και σε όλα τα υπόλοιπα κράτη.
Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι μέσω της Σύμβασης μπορεί να διασφαλισθεί η άμεση επιστροφή των παιδιών, σε καμιά όμως περίπτωση η απόφαση επιστροφής του παιδιού δεν εκλαμβάνεται ως απόφαση επί της ουσίας οποιουδήποτε θέματος φύλαξης, γιατί ο σκοπός είναι ακριβώς να επιστρέψει το παρανόμως μετακινηθέν παιδί κάτω από την κανονική δικαιοδοσία που υπαγορεύει η συνήθης διαμονή του, ώστε να επιληφθεί ο φυσικός για την περίπτωση δικαστής επί της ουσίας.
Η Κυπριακή Δημοκρατία προσχώρησε στη Σύμβαση της Χάγης το 1994 και το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως ορίστηκε ως η αρμόδια Κεντρική Αρχή για την άσκηση των εξουσιών και την εκπλήρωση των καθηκόντων που προβλέπονται από τη Σύμβαση. Ως Κεντρική Αρχή, το Υπουργείο διαβιβάζει και παραλαμβάνει κάθε χρόνο περίπου ένα αριθμό 30-35 αιτήσεων για επιστροφή παιδιών.
Παράλληλα με τη Σύμβαση, από την 1η Μαρτίου 2005 εφαρμόζεται σε όλα τα κράτη-μέλη, εξαιρουμένης της Δανίας, ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός 2201/2003 (Brussels IIa). Ανάμεσα στα ζητήματα που ρυθμίζει ο Κανονισμός είναι και η γονική απαγωγή, συμπληρώνοντας τη Σύμβαση της Χάγης του 1980 και αποσαφηνίζοντας ορισμένες πτυχές της, ιδίως όσον αφορά την ακρόαση του παιδιού, την προθεσμία έκδοσης απόφασης μετά την υποβολή αίτησης επιστροφής και τους λόγους μη επιστροφής του παιδιού.
Για την εφαρμογή του Κανονισμού Κεντρική Αρχή έχει για την Κύπρο, επίσης, οριστεί το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως. Στο παρόν στάδιο ο εν λόγω Κανονισμός βρίσκεται υπό αναθεώρηση.
Τέλος, θα ήθελα να αναφέρω μια πολύ πρόσφατη εξέλιξη στον τομέα της συνεργασίας σε αστικά θέματα μεταξύ των κρατών-μελών, που στοχεύει στην καθημερινή εξυπηρέτηση των πολιτών. Με στόχο την διευκόλυνση της ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτών, τον Ιούλιο 2016 δημοσιεύθηκε ο Κανονισμός για την απλούστευση των απαιτήσεων υποβολής δημοσίων εγγράφων στην ΄Ενωση, ο οποίος καταργεί για ορισμένες κατηγορίες εγγράφων το σύστημα επισημείωσης – το γνωστό Apostille. Πρόκειται για δημόσια έγγραφα που οι εθνικές αρχές εκδίδουν για θέματα προσωπικής κατάστασης, δηλαδή για να βεβαιώσουν γέννηση, θάνατο, όνομα, γάμο, διαζύγιο, καταχωρισμένη συμβίωση, ιδιότητα γονέα, υιοθεσία, ιθαγένεια, κατοικία/διαμονή και λευκό ποινικό μητρώο, και τα οποία θα χρησιμοποιηθούν από τον πολίτη σε αρχές άλλου κράτους-μέλους.
Για τη διευκόλυνση των μεταφραστικών αναγκών ο Κανονισμός προνοεί και την έκδοση πολύγλωσσων τυποποιημένων εντύπων για τις πιο πάνω κατηγορίες, που θα μπορούν να συνοδεύουν συνημμένα το δημόσιο έγγραφο, και θα λειτουργούν ως μεταφραστικό βοήθημα, ώστε να μη χρειαστεί μετάφραση, εκτός αν η αρχή ενώπιον της οποίας θα παρουσιάζεται κρίνει ότι οι πληροφορίες στο πολύγλωσσο τυποποιημένο έγγραφο δεν επαρκούν για την επεξεργασία του δημόσιου εγγράφου. Σημειώνω επίσης ότι αν ο πολίτης επιθυμεί την επισημείωση στο έγγραφό του, ο Κανονισμός προνοεί δικαίωμά του να του παρασχεθεί. Ο Κανονισμός θα εφαρμοστεί από το 2019.
Προχωρώντας την παρουσίαση μου αυτή, και έχοντας ήδη αναφερθεί στην εξέλιξη της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΄Ενωση, θα μου επιτρέψετε να σταθώ σε ένα ειδικό υπο-τομέα της θεματικής αυτής, στον οποίο το Υπουργείο μας είχε συμβολή.
Όπως γνωρίζουμε, αρχικά, η κοινοτική νομοθεσία κατά των διακρίσεων, εφαρμοζόταν μόνο στον τομέα της απασχόλησης και της κοινωνικής ασφάλισης και κάλυπτε μόνο τις διακρίσεις λόγω φύλου. Σταδιακά η κοινοτική προστασία επεκτάθηκε και σε άλλους λόγους διάκρισης, όπως είναι η φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, η ηλικία, η αναπηρία, ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Η απαγόρευση της φυλετικής διάκρισης κάλυψε εκτός από την απασχόληση και άλλους τομείς όπως είναι η πρόσβαση στο σύστημα πρόνοιας, η κοινωνική ασφάλιση, και η πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες.
Επειδή όμως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία αντίκεινται ευθέως στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του κράτους-δικαίου και συνιστούν απειλή για τις ομάδες προσώπων που γίνονται στόχος της συμπεριφοράς αυτής, κρίθηκε αναγκαίο να καθορισθεί κοινή προσέγγιση και στα πλαίσια του ποινικού δικαίου στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση γι΄αυτό το φαινόμενο, ώστε να εξασφαλισθεί ότι η ίδια συμπεριφορά αποτελεί αδίκημα σε όλα τα κράτη-μέλη και ταυτόχρονα να προβλέπονται αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις κατά των φυσικών και νομικών προσώπων τα οποία διαπράττουν τέτοια αδικήματα ή είναι υπεύθυνα γι΄αυτά.
Οι προσπάθειες Επιτροπής και Συμβουλίου κατέληξαν στην Απόφαση Πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 28ης Νοεμβρίου 2008 για την Καταπολέμηση Ορισμένων Μορφών και Εκδηλώσεων Ρατσισμού και Ξενοφοβίας μέσω του Ποινικού Δικαίου.
Η εν λόγω Απόφαση-Πλαίσιο περιορίζεται στην καταπολέμηση ιδιαίτερα σοβαρών μορφών ρατσισμού και ξενοφοβίας, και εναρμονίζει στο μέτρο του δυνατού το ποινικό δίκαιο των κρατών-μελών σ΄αυτό τον τομέα. Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι εξασφαλίζει ότι η διερεύνηση και η ποινική δίωξη των αδικημάτων ρατσισμού και ξενοφοβίας δεν εξαρτάται από αναφορές ή καταγγελίες των θυμάτων, τα οποία είναι συχνά ιδιαιτέρως ευάλωτα και διστάζουν να κινήσουν δικαστικές διαδικασίες.
Η Κύπρος ενσωμάτωσε την Απόφαση-Πλαίσιο στην εσωτερική έννομη τάξη με τον περί της Καταπολέμησης Ορισμένων Μορφών και Εκδηλώσεων Ρατσισμού και Ξενοφοβίας μέσω του Ποινικού Δικαίου Νόμο του 2011 (Ν.134(Ι)/2011).
Με τον Νόμο αυτό θεμελιώνεται ποινική ευθύνη και επισύρονται κυρώσεις όχι μόνο σε φυσικά αλλά και σε νομικά πρόσωπα για τη διάπραξη των αδικημάτων που προβλέπονται σ΄αυτόν, και ταυτόχρονα παρέχεται ρητά η γενικότερη εξουσία στα δικαστήρια να λαμβάνουν υπόψη τους τα ρατσιστικά και ξενοφοβικά κίνητρα κατά την επιμέτρηση της ποινής, μετά από καταδίκη για οποιοδήποτε αδίκημα.
Προχωρώ σε ένα άλλο σημαντικό υπο-τομέα, επίσης στην ίδια θεματική της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Μια από τις θεμελιώδεις αρχές της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης είναι ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής των πολιτών της και σε αυτό το πλαίσιο έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση την τελευταία πενταετία. Από τον Ιανουάριο 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναγνωρίζοντας την ανομοιογένεια που υπήρχε στον τομέα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων στα κράτη μέλη, και έχοντας ως γνώμονα τις σύγχρονες προκλήσεις που συνεπάγονται η παγκοσμιοποίηση, η αυξανόμενη διασυνοριακή ροή πληροφοριών και οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, ετοίμασε ένα νέο νομοθετικό πακέτο με στόχο τη θωράκιση των προσωπικών δεδομένων.
Η αναθεώρηση του νομικού πλαισίου ολοκληρώθηκε μόλις πρόσφατα, μετά από σχεδόν πέντε χρόνια μελέτης και διαπραγματεύσεων, που είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία δύο νομοθετημάτων, ενός Κανονισμού και μιας Οδηγίας, που ρυθμίζουν τη προστασία των προσωπικών δεδομένων σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής των πολιτών, περιλαμβανομένης της ασφάλειας και της πάταξης του οργανωμένου εγκλήματος.
Το νέο αυτό νομικό πλαίσιο, κατοχυρώνει ασφαλιστικές δικλείδες για τους πολίτες αναφορικά με τη συλλογή, την επεξεργασία και τη διατήρηση των προσωπικών τους δεδομένων για ιατρικούς, ασφαλιστικούς, εκπαιδευτικούς, εμπορικούς και άλλους σκοπούς και θεσπίζει διαδικασίες ελέγχου και λογοδοσίας, δίδοντας για πρώτη φορά στον κάθε πολίτη ουσιαστική δυνατότητα για έλεγχο των δεδομένων που τον αφορούν.
Είμαι βέβαιος ότι με την ολοκλήρωση των εργασιών μεταφοράς των νομοθετημάτων στο εθνικό δίκαιο, θα έχουμε ένα σημαντικό εργαλείο που θα ενισχύσει την προσπάθεια μας για προστασία ευάλωτων ομάδων όπως οι νεαροί χρήστες του διαδικτύου, θεσπίζοντας κανόνες για την ελεύθερη ροή δεδομένων, και το οποίο παράλληλα θα συμβάλει στην ανάπτυξη, μειώνοντας το διοικητικό άχθος σε ιδιωτικές επιχειρήσεις και το δημόσιο τομέα.
΄Εχω αφήσει τελευταία τη θεματική της διαφθοράς όχι μόνο για να αναφερθώ στα μέτρα που έχουμε λάβει και όσα είναι υπό υλοποίηση, αλλά και για να δώσω έντονα το μήνυμα της μηδενικής ανοχής.
Η διαφθορά συνιστά απειλή για τη Δημοκρατία, το Κράτος Δικαίου και τους δημοκρατικούς θεσμούς. Υπονομεύει τη χρηστή διοίκηση και την αποτελεσματικότητα του Κράτους, οδηγεί σε σημαντική σπατάλη των οικονομικών πόρων, εξουδετερώνει τις πολιτικές διακυβέρνησης και επηρεάζει οικονομικά την ανάπτυξη.
Οι παράνομες πρακτικές της ανοίγουν το δρόμο στην ανομία και την κακοδιοίκηση και θέτουν σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή. Και, ίσως το χειρότερο, υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη του πολίτη στους θεσμούς, στο Κράτος και την ίδια τη Δημοκρατία.
Με στόχο την ενδυνάμωση του νομοθετικού πλαισίου για την αποφυγή της διαπλοκής και των κατεστημένων και την προαγωγή της διαφάνειας και της λογοδοσίας, καταθέσαμε στη Βουλή σειρά θεσμικών νομοθετημάτων ή τροποποιήσεων, στα οποία περιλαμβάνονται νομοσχέδια για τη στοιχειοθέτηση ειδικών ποινικών ευθυνών των Υπουργών και Αξιωματούχων, για τη θέσπιση ανώτατου ορίου δύο συνεχών θητειών στο αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας και τριών συνεχών θητειών στο αξίωμα του βουλευτή καθώς και για προσδιορισμό ορίων στη βουλευτική ασυλία, χωρίς να φαλκιδεύεται το αναφαίρετο δικαίωμα της ελευθερίας έκφρασης ή ψήφου κατά την άσκηση των βουλευτικών καθηκόντων. Παραπλήσιο νομοσχέδιο για προσδιορισμό ορίων στην ασυλία του Προέδρου της Δημοκρατίας εκκρεμεί για νομοτεχνικό έλεγχο.
Ειδικότερα για την πάταξη της διαφθοράς, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως κατέθεσε πακέτο νομοσχεδίων που περιελάμβαναν και τροποποίηση του ΄Αρθρου 15 του Συντάγματος για να αρθεί η αντισυνταγματικότητα των νόμων, γνωστών ως «Πόθεν ΄Εσχες», με παράλληλες τροποποιήσεις των τελευταίων για ενίσχυση της αποτελεσματικότητας τους. Όπως είναι γνωστό, η τροποποίηση του ΄Αρθρου 15 έχει ψηφισθεί ως η ΄Ενατη Τροποποίηση του Συντάγματος, τα άλλα δε δύο νομοσχέδια ψηφίστηκαν με προσθήκες, σε σχέση με τα αρχικά κείμενα, που ήγειραν πάλι σημεία ενδεχόμενης αντισυνταγματικότητας, γι΄αυτό και έχουν αναφερθεί στο Ανώτατο Δικαστήριο. Είμαστε εν αναμονή της έκβασης των Αναφορών ώστε να οριστικοποιηθούν οι ρυθμίσεις.
΄Εχουν ήδη ψηφισθεί, με βάση νομοσχέδια που επίσης προώθησε το Υπουργείο:
΄Εχει ετοιμασθεί, επίσης από το Υπουργείο μας, νομοσχέδιο με συμπληρωματικά μέτρα προστασίας των προσώπων που καταγγέλλουν πράξεις διαφθοράς, τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα, (whistle blowers), καθώς επίσης και νομοσχέδιο που ρυθμίζει τη δυνατότητα άρσης του απορρήτου της ιδιωτικής επικοινωνίας (αναφέρομαι στις τηλεφωνικές παρακολουθήσεις), η οποία θα είναι επιτρεπτή μόνο μετά την έκδοση δικαστικού διατάγματος, με αυστηρές προϋποθέσεις και όρους και τη σύσταση επιτροπής που θα εποπτεύει την αποφυγή καταχρήσεων.
Τα νομοσχέδια τελούν υπό διαβούλευση με τη Νομική Υπηρεσίας, δεδομένου ότι απαιτείται μεγάλη προσοχή στη διατύπωση των ρυθμίσεων τους.
Περαιτέρω, τα υπό αναφορά νομοσχέδια, σε συνδυασμό με το νομοσχέδιο που ρυθμίζει την πρόληψη και καταστολή της χειραγώγησης των αθλητικών γεγονότων, που έχει σταλεί στα κοινοβουλευτικά κόμματα για διαβούλευση, θα ενδυναμώσουν το νομικό πλαίσιο διερεύνησης και δίωξης της διαφθοράς που μαστίζει το κυπριακό ποδόσφαιρο.
Για την ολιστική αντιμετώπιση του φαινομένου της διαφθοράς, το οποίο είναι οριζόντιο, ευρύ και πολύπτυχο, και μετά από Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ετοιμάζεται, υπό το συντονισμό του Υπουργείου, Εθνική Στρατηγική για την εκπαίδευση, την πρόληψη και την αποτροπή της διαφθοράς στην κοινωνία, στη δημόσια διοίκηση και στον ιδιωτικό τομέα, την αλλαγή αντιλήψεων, την αυξημένη συμμόρφωση στους κανόνες χρηστής διοίκησης και την ενισχυμένη λογοδοσία δημόσιων και ιδιωτικών φορέων.
Εξ άλλου, στα μέτρα που είναι υπό μελέτη περιλαμβάνονται η δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς, η ρύθμιση κανονιστικού πλαισίου για το lobbying με σκοπό τη μείωση της επίδρασης του στη νομοθετική δράση, και η δημιουργία ιστοσελίδας για υποβολή επώνυμων ή και ανώνυμων καταγγελιών για κρούσματα διαφθοράς, η οποία θα διασφαλίζει απόλυτα την εμπιστευτικότητα της καταγγελίας.
Θέλω επίσης να επισημάνω ότι έχουν παράλληλα ληφθεί και προωθούνται μέτρα, ειδικότερα για την αποτροπή διαφθοράς ή άλλης παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς στην Αστυνομία, όπως είναι η δημιουργία Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου, η εφαρμογή της εναλλαξιμότητας σε Υπηρεσίες ευάλωτες σε διαφθορά, η θέσπιση κριτηρίων μεταθέσεων, η εφαρμογή προγραμμάτων εκπαίδευσης, η αλλαγή των κριτηρίων πρόσληψης με την κατάργηση της προσωπικής συνέντευξης και την αντικατάσταση της με ψυχομετρικά τεστ και τεστ προσωπικότητας, η δημιουργία οικοσελίδας για υποβολή καταγγελιών.
Τελειώνω τη θεματική αυτή με το εξής μήνυμα: Είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι η εμπέδωση της διαφάνειας και η καταπολέμηση της διαπλοκής είναι τελικά και θέμα παιδείας και υπόθεση όλων μας: της Πολιτείας, των πολιτικών κομμάτων, της τοπικής αυτοδιοίκησης, της κοινωνίας των πολιτών και πρέπει να αναλάβουμε συντονισμένη δράση, με συστράτευση όλων όσοι επιθυμούν να αγωνιστούν προς αυτή την κατεύθυνση.
Κυρίες και Κύριοι,
Αγαπητοί φίλοι,
Η συνεργασία των μελών της ΄Ενωσης για την επίτευξη του στόχου ενός πραγματικού Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης αντιμετωπίζει σήμερα μεγάλες προκλήσεις. Ακανθώδη ζητήματα όπως αυτά του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας φέρνουν τα κράτη-μέλη, στο επίπεδο των πολιτικών αποφάσεων, και τις εθνικές δυνάμεις καταστολής στο επιχειρησιακό επίπεδο, ενώπιον της ανάγκης εξισορρόπησης δύο αγαθών, της αποτελεσματικής προστασίας και ασφάλειας της ανοικτής κοινωνίας από τη μια, και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών από την άλλη.
Η οικονομική κρίση και τώρα η προσφυγική κρίση δοκιμάζουν όχι μόνο τις σχέσεις των κρατών-μελών μεταξύ τους αλλά και την αντοχή των αξιών και της ίδιας της ύπαρξης της ΄Ενωσης.
Ασφαλώς δεν είναι εύκολα τα πράγματα, ούτε οι λύσεις. Χρειάζεται, πιο πολύ από ποτέ, ευρωπαϊκή υποστήριξη και αλληλεγγύη και τολμηρές αποφάσεις.
Σήμερα, δώδεκα και πλέον χρόνια μετά την ένταξη, η Κύπρος ισότιμα και ενεργά συμμετέχει στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις της Ευρώπης.
΄Εχουμε, παρά το μικρό μέγεθος της χώρας μας, τη δυνατότητα – και το πράττουμε – να συνδιαχειριστούμε με τους εταίρους μας το μέλλον μας και αυτό των παιδιών μας.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή και την υπομονή σας.